به گزارش  تابان تربت؛ مسجد مرحوم شیخ یوسف علی، بنایی تاریخی است که به همراه 3 اثر دیگر از جمله: مسجد جامع فعلی شهر،مسجد حاج شیخ عبدالرضا(عماد) ومسجد جوادالائمه علیه السلام پس از بنای مسجد جامع قدیم تربت حیدریه که مربوط به دوره صفویه است، در دوره قاجاریه ساخته شده است.

این بنا جزء قدیمی ترین آثار تاریخی این شهر بوده که واقع در ابتدای خیابان آیت الله طالقانی می باشد، نام این مسجد در سال 84 با شماره ثبت ۱۱۹۲۳ به فهرست آثار ملی کشور اضافه، اما در کمال تعجب هشت سال بعد با شکایت مالک و بی توجهی کارشناسان میراث فرهنگی با رای دیوان عدالت اداری، از لیست فهرست آثارملی خارج می شود.

گویا موقوفه با انگیزه نوسازی این بنای وقفی و یکپارچه نمودن مجموعه املاک خود برای ساخت بنای حوزه علمیه در چند طبقه در مجاورت مسجد مرحوم شیخ یوسفعلی به همراه چند باب مغازه و پارکینگ اقدام به تخریب این مسجد می نمایند.

در آن زمان برخی در واکنش به تخریب این بنای تاریخی شروع به ارائه نظرات خود در فضای مجازی مبنی بر مخالفت با این اقدام کرده و مسئولین وقت را وادار به پاسخگویی می نمایند، بعضی از مسئولین وقفی بودن مسجد را علت خروج این اثر از فهرست آثار ملی دانسته و معتقد هستند، نباید مدیریت این بنای وقف شده به میراث فرهنگی سپرده می شد.

وقفی بودن مسجد، دلیل متقنی بر عدم ثبت آن در فهرست آثار ملی نیست

زهره خضری کارشناس ارشد مرمت بناهای تاریخی معتقد است که به هیچ وجه، وقف بودن یک بنا مغایرتی به ثبت آن در فهرست آثار ملی ندارد و نمونه های زیادی در سطح کشور وجود دارد که بنای وقفی ضمن ثبت در آثار ملی،حتی ثبت جهانی شده اند.

وی اضافه می کند: بنای تاریخی رباط طبسی تربت حیدریه همین شرایط را داشته و طبق وقف نامه مرحوم طبسی، مکانی است برای اسکان زوار حضرت امام رضا (علیه السلام)، که خانواده واقف بعد از سالها شکایت و پیگیری، موفق نشدند نام این رباط را از ثبت آثار ملی خارج کنند و تنها به استناد وقف نامه موجود، مدیریت بخشی از مجموعه با ورثه مرحوم می باشد.

به گفته این استاد دانشگاه، بناهای تاریخی با توجه به شاخصه های معماری منحصر به فرد، سبک معماری ویژه، تزئینات و غیره، صرفا توسط کارشناسان خبره میراث فرهنگی، بدون در نظر گرفتن پیشینه تاریخی در فهرست اثار ملی به ثبت می رسند، طبق بند ششم از ماده‌ی سوم قانون اساسنامه‌ی سازمان میراث فرهنگی کشور مصوب سال ۱۳۶۷ در خصوص شرح وظایف این سازمان به صراحت می‌گوید: «ثبت آثار ارزشمند منقول و غیر منقول فرهنگی- تاریخی کشور در فهرست آثار ملی و فهرست‌های ذیربط» از جمله وظایف این سازمان است.

تاریخ پیدایش بنا ملاکی برای ثبت اثر نیست

خضری در رد ادعای تاریخی نبودن این اثر می افزاید: بر اساس معاهدات مصوب میراث فرهنگی کشور در سال 76 آثار غیرمنقول که از نظر تاریخی و شئون ملی واجد اهمیت باشد، صرف نظر از تاریخ پیدایش آن به ثبت ملی می رسد و حال آنکه مسجد شیخ یوسفعلی، مسجدی است شبستانی، با قدمت بیش از 100 سال که شیوه ساخت و پوشش های گنبدی سقف آن، منحصر به فرد می باشد.

این کارشناس میراث فرهنگی می افزاید: از سویی بانی اثر، یکی از علمای مشهور و از اصیل ترین خانواده های این شهر ( با فامیل تربتی ) بوده است. به نظر می رسد حتی بدون در نظر گرفتن ویژگی های معماری این بنا، شخصیت حاج شیخ یوسفعلی تربتی به عنوان بانی بنا؛خود معیار مهمی برای تثبیت اثر تاریخی در فهرست آثار ملی می باشد.

میراث فرهنگی مقصر وضع موجود

خضری، بخش حقوقی میراث فرهنگی را مقصر وضع فعلی دانسته و می گوید: روند ثبت یک اثر در فهرست آثار ملی بسیار تخصصی، زمان بر و هزینه بردار برای سازمان میراث فرهنگی بوده و میراث وظیفه داشته تا با تلاش خود و بر اساس مستندات موجود، از خروج این اثر از فهرست آثار ملی جلوگیری کند.

به نظر او اهمال کاری و اقدام دیرهنگام بخش حقوقی میراث فرهنگی استان در دفاع از جایگاه تاریخی بنا و اعتراض به حکم صادر شده از سوی دیوان عدالت اداری؛عامل اصلی خروج بنا از فهرست آثار ملی بوده و اگر اثر از فهرست خارج نمی شد به هیچ وجه کسی نمی توانست موجب تخریب آن شود.

فرآیند ثبت ملی این اثر غیرقانونی بوده است

مهندس مکارم از وابستگان موقوفه مسجد مرحوم شیخ یوسفعلی نیز می گوید: این بنا به دلیل سیاست کاری های غلط بعضی از مسئولین وقت میراث فرهنگی به صورت غیرقانونی در آن سال به ثبت میراث ملی رسیده است.

وی عدم کسب موافقت موقوفه و همچنین صلاحیت نداشتن این بنا به لحاظ سابقه ساخت را دو علت اصلی رای دیوان عدالت اداری بر خروج نامش از فهرست آثار ملی میراث فرهنگی می داند.

مکارم تصریح کرد: در قدیم بنای مدرسه علمیه شیخ یوسفعلی هم دایر بوده که به دلیل قدمت ساخت، بنا شروع به ریزش کرده و تخریب می شود.

او ادامه می دهد که موقوفه وقتی با ریزش بنای حمام گودی و بنای مسجد روبرو می شود، برای جلوگیری از خطرهای احتمالی و حفظ موقوفه تصمیم گرفته تا ساخت و ساز جدید را در محل فعلی احداث کند.

مکارم که خود کارشناس ارشد معماری است، اظهار می کند: براساس قوانین موجود در میراث فرهنگی بنا به دلیل اینکه جزء بناهای ساخته شده در دوران زندیه به قبل نبوده، صلاحیت ثبت شدن را نداشته است.

او اضافه می کند که کارشناس حقوقی میراث فرهنگی هم به همین علت که می دانسته ثبت اثر غیر قانونی بوده و ظاهرا حرفش به جایی نمی رسد از حضور در جلسه دادگاه امتناع می کند.

وی از مشکلات امروز قرار گرفته بر سر راه این بنا هم گفت و مدعی آن است که عده ای نمی خواهند، پروژه احداث مجتمع فرهنگی در این مکان ساخته شده و مخالف تخریب بنای فعلی هستند.

او که خود طراح پروژه جدید هم می باشد افزود: در تلاش هستیم تا با کمک هیئت امنای مجموعه در آینده ای نزدیک عملیات ساخت پروژه مجتمع فرهنگی را که دارای کاربری هایی از جمله: مسجد و مدرسه علمیه شیخ یوسفعلی در حاشیه خیابان آیت الله طالقانی است را پس از تخریب بنای فعلی آغاز کنیم.

معترض هستیم اما زورمان نمی رسد

علی محمدی ریاست میراث فرهنگی و گردشگری تربت حیدریه اظهار کرد: حدود ۷۰ درصد بناهای ثبت شده در میراث فرهنگی این شهر از مجموع ۴۶ اثر، وقفی هستند و میراث فرهنگی علی رغم پیگیری های حقوقی در خصوص بنای مسجد شیخ یوسفعلی موفق نشد تا از خروج این اثر از فهرست آثار ملی جلوگیری کند.

علی محمدی می افزاید: ما همچنان معترض به این رای از سوی دیوان عدالت اداری هستیم و معتقدیم این بنا که معرف تاریخ و هویت شهری ماست و از آثار شاخص و با ارزش معماری به حساب می آید، نباید تخریب می شد.

وی خبر از وجود یک اثر تاریخی دیگر در مجاورت مسجد، بنام حمام گودی یا صفائیان می دهد و می افزاید: متاسفانه این بنا هم از فهرست آثار ملی میراث خارج شده اما هنوز عملیات تخریب آن آغاز نشده و با پیگیری صورت گرفته تلاش داریم تا سرنوشت این بنای تاریخی به مانند مسجد شیخ یوسفعلی به نابودی نکشد.

محمدی در پاسخ به این سوال که آیا مسجد از استحکام لازم در هنگام ثبت شدن در فهرست آثار ملی برخوردار بوده یا خیر؛ اینگونه عنوان می کند: به هیچ وجه گزارشی مبنی بر عدم استحکام بنا در آن زمان وجود نداشته و این مسجد تا سال ۹۵ در حال استفاده توسط عموم مردم بوده است.

وی ادامه می دهد: بعد از ثبت بدلیل گودبرداری زمین مجاور، بنا دچار آسیب شده که میراث فرهنگی با ارائه تذکرات کتبی از آسیب بیشتر جلوگیری می کند.

او گفت: در حال حاضر حتی با وجود تخریب بخش زیادی از بنای مسجد، هنوز هم قابلیت احیاء این بنا وجود دارد و سازمان میراث فرهنگی آمادگی لازم را برای برگرداندن نام بنا مجددا به فهرست آثار ملی و بازسازی این بنای با ارزش تاریخی را دارد.

گزارش/میرزا حسین شعبانی

انتهای پیام/